Een glaasje wijn bij de maaltijd of op het terras is voor veel volwassen Nederlanders heel gewoon. Vorig jaar (in 2020) werd er 24,8 liter wijn per inwoner van boven de 18 jaar gedronken, dit was wel een liter minder dan in 2016. Wijn wordt tegenwoordig van over de hele wereld verhandeld. Ook is er nu meer variatie in wijn dan ooit tevoren. Maar deze website gaat over de archeologie, en wie er verder kijkt op mijn website weet dat de archeologie van de 17e een speciaal plekje heeft in mijn hart. In dit artikel ga ik dan ook in op de wijn consumptie van de 17e eeuw.
In de 17e eeuw was wijn een dure drank en was een luxe drank. Door de stijgende welvaart in de gouden eeuw konden steeds meer mensen het zich veroorloven om wijn te kopen.
Wit en zoet
In de 17e eeuw was witte wijn de populairste wijn om te drinken. Dit zie je ook vaat terug komen op schilderijen uit die periode, zie hieronder een paar voorbeelden.
Vooral zoete witte wijnen waren erg geliefd. Als je geen zoete witte wijn kon veroorloven konden de wijnen ook worden aangezoet met suiker of honing. Zowel zoete witte wijn als suiker en honing waren luxe producten die de status van een huishouden aangaven.
Tegenwoordig moeten we het niet meer echt hebben van de zoete witte wijnen en deze omslag kwam aan het einde van de 17e of begin 18e eeuw.
Zoet is goed
Het is pas vanaf de bulk productie van suiker dat zoetigheid goedkoop is. Eeuwen lang was zoetigheid duur en dus een luxe product. Daarnaast zijn wij mensen geprogrammeerd om zoet met goed te associëren en bitter en zuur met slecht. Dit komt omdat voedsel dat van naturen zoet is veel energie bevat, en dat is voor een oer mens interessant aangezien ze toen nog niet een supermarkt hadden. Bitter en zuur zijn smaken die vaak voorkomen bij voedsel dat giftig is of verrot, denk bijvoorbeeld aan zure melk.
Door verschillende factoren veranderde de manier hoe wijn werd gedronken. Hierover lees je verderop in dit artikel meer.
De wijnproductie veranderd
In de 17e eeuw kregen wijnboeren die de klassieke Rijnlandse wijnen produceerde verschillende klappen. Er ontstond oorlog en ook klimaatverandering zorgde voor zijn eigen problemen.
Klimaatverandering
Niet alleen nu is klimaatverandering een probleem, ook in het verleden gaf het verschillende problemen. Waar nu de klimaatverandering zorgt voor een opwarming van de aarde had Europa in de late middeleeuwen en gouden eeuw (periode 1300 tot 1850) een heel ander probleem.
Het verhaal over het ontstaan van de klimaatverandering in de late middeleeuwen tot de gouden eeuw is een moeilijk onderwerp en verdiend een eigen artikel in de toekomst, maar de resultaten van de klimaatverandering zal ik hier kort samenvatten.
De kleine ijstijd
In de periode 1300 tot 1850 had Europa te maken met de zogenaamde kleine ijstijd. Door de klimaatverandering daalde de gemiddelde temperatuur van de aarde 1 graad. Dit klinkt niet zo heel erg, maar als gevolg hiervan ontstonden er grote hongersnoden waardoor 7% van de Europese bevolking stierf als direct gevolg van het voedseltekort. Er ontstonden steeds meer stormen en de stormen werden steeds heftiger. Hierdoor waren er meer overstromingen en dijkdoorbraken waarbij ook veel mensen omkwamen.
Voor de wijnbouw had de daling van temperatuur ook gevolgen. In de 15e en 16e eeuw werd nog veel van de populaire zoete witte wijn in het Duitse Rijnland geproduceerd. Vooral in de 17e eeuw daalde de gemiddelde jaartemperatuur hard. Door de dalende temperaturen nam de oogst af. Ook wijngebieden in Frankrijk werden getroffen door de lagere temperaturen. Hierdoor werd wijn schaarster en dus duurder.
Oorlog
In de 17e eeuw waren er constant spanningen tussen de Spaanse Nederlanden en de Verenigde Provinciën van de Nederlandse republiek. Na een wapenstilstand van 12 jaar hervatte de gevechten in 1609 zich weer. Hier hadden de wijngaarden in het Rijnland erg onder te lijden. De wijngaarden in Brabant werden bijna helemaal weggevaagd.
Wijn en belasting
Door de afnamen van de wijn uit het Rijnland ging de Nederlandse republiek steeds meer wijn uit de Franse wijnstreken Bourgondië en Champagne importeren. In Frankrijk werd er een belasting geheven over de wijn die werd verkocht. Daarna werd er ook nog belasting geheven in de Nederlandse republiek, dit zorgde er voor dat de prijs nog hoger werd.
“Two things are certain in life death and taxes“
Verpakkingsmateriaal van de wijn
De wijn werd net al tegenwoordig nog veel gebeurd in donker gekleurde glazen flessen verpakt. De donkere kleur zorgt ervoor dat er geen zonlicht bij de wijn kan komen. Het glas zelf vertraagt de veroudering van de wijn. Hierdoor konden wijnen op hun best bij de kant komen. In de 17e eeuw hoorde je de wijn niet direct uit de fles te schenken. Deze werd eerst in een kan geschonken. Dit werd gedaan om de wijn van het bezinksel te scheiden en om deze te beluchten.
Wijn is een luxe
Zoals hiervoor al is beschreven was wijn een luxe product. Wijn was duur en ondanks de groeiende economie bleef wijn een luxe product. Door tegenvallende oogsten door de dalende temperatuur, verwoesting van wijngaarden en hoge belastingen lag de gemiddelde jaarlijkse consumptie op ongeveer 5 liter per persoon. Dit klinkt natuurlijk als nog best wel veel, maar vergelijk het eens met de gemiddelde consumptie van bier. De gemiddelde consumptie van bier lag tussen de 250 tot 300 liter per persoon per jaar. Dis is iets wat moeilijk inschatten omdat bier ook goed in huis gebrouwen kon worden.
Literatuur
Dit artikel is gebaseerd op een deel van mijn bachelor scriptie over levensstijl in de 17e en 18e eeuw. Voor deze scriptie heb ik ontzettend veel boeken gelezen, maar de drie meest toegankelijke zal ik hieronder neerzetten met een link naar Bol.com als ik deze kan vinden. De afbeeldingen van schilderijen zijn afkomstig van de Rijksmuseum studio en ik kan je echt aanraden om daar eens doorheen te neuzen.
- smaken verschillen” target=”_blank” rel=”noreferrer noopener”>Smaken verschillen van Raymond van Uyven.